کاتالیزور یا کاتالیست نقش بسیار مهمی در کاهش آلایندگی خودرو دارد. اولین بار این قطعه سال ۱۹۷۵ روی خودروهای خارجی و سال ۱۳۸۲ روی خودروهای ایرانی نصب شد. کاتالیزور بین ۸ تا ۳۰ برابر آلاینده‌های خودرو را کاهش می‌دهد، بااین‌حال بسیاری از رانندگان به علائم خرابی کاتالیزور بی‌توجه‌اند. در این مطلب، علائم خرابی کاتالیزور اگزوز، علائم خرابی سنسور کاتالیزور و راهکار رفع خرابی کاتالیزور را بررسی خواهیم کرد. با ما همراه باشید.
محل قرارگرفتن کاتالیزور خودرو و وظیفه آن
کاتالیست یکی از قطعات سیستم اگزوز خودرو است که بین منیفولد خروج دود موتور و صدا خفه‌کن اگزوز قرار می‌گیرد. احتراق در موتور خودرو گازهای آلاینده زیادی را تولید می‌کند. کاتالیست با واکنش‌های شیمیایی روی ذرات گاز علاوه‌بر جلوگیری از خروج آلاینده‌ها، بخش قابل‌توجهی از آن‌ها را به گازهای کم‌ضرر تبدیل می‌کند.
کاتالیست گاز مونوکسید کربن، خطرناک‌ترین آلاینده خروجی از اگزوز خودرو، را به کربن دی‌اکسید تبدیل می‌کند که عوارض بسیار کمتری دارد. آزبست و گوگرد نیز دیگر آلاینده‌های خطرناک خروجی از اگزوز هستند که کاتالیست آن‌ها را به گازهای کم‌خطر تبدیل می‌کند.
دلایل خرابی کاتالیزور خودرو
در بیشتر مواقع، پس از خرابی کاتالیست، به‌دلیل تجمع دوده و سایر آلاینده‌ها این قطعه دچار گرفتگی می‌شود. البته گاهی ممکن است ساختمان کاتالیزور آسیب ببیند. مهم‌ترین دلایل آسیب دیدن کاتالیست عبارت‌اند از:
- فشار بیش از حد به موتور و کارکردن در مدت طولانی با دمای بالا
- خرابی سنسور اکسیژن
- کیفیت پایین سوخت
- استفاده از افزودنی‌های غیراستاندارد
- احتراق ناقص
- خرابی شمع‌های موتور
- نشتی مایع خنک‌کننده موتور
- نشتی روغن موتور یا روغن‌سوزی
- ضربه فیزیکی به کاتالیست
- وارد شدن شوک حرارتی به کاتالیزور
- خوردگی کاتالیست
افزایش بیش از حد دمای موتور
رانندگی با دور موتور بالا آسیب زیادی به قطعات خودرو می‌زند، حتی ممکن است باعث ذوب شدن کاتالیست شود. اگر مدت طولانی دمای موتور بالاتر از ۱۶۰۰ درجه فارنهایت باشد، گازهای آلاینده تولیدشده بسیار داغ می‌شوند و عبور آن‌ها از کاتالیست ممکن است باعث ذوب آن شود.
خرابی سنسور اکسیژن
اندازه‌گیری اکسیژن موجود در محفظه احتراق برای مخلوط شدن با سوخت برعهده سنسور اکسیژن است. اگر سطح اکسیژن به اندازه کافی نباشد، سوخت و هوا به‌خوبی با یکدیگر مخلوط نمی‌شوند و احتراق ناقص در موتور رخ می‌دهد؛ درنتیجه آلاینده‌های بیشتری در موتور تولید می‌شوند و احتمال گرفتگی کاتالیست افزایش می‌یابد.
کیفیت پایین سوخت و افزودنی‌های آن
استفاده از سوخت با کیفیت پایین غیرمستقیم روی خرابی کاتالیزور تأثیر می‌گذارد؛ چون باعث احتراق ناقص در موتور خودرو می‌شود. این مشکل درصورت استفاده از افزودنی‌های سوخت بی‌کیفیت نیز به وجود می‌آید.
خرابی شمع موتور
شمع وظیفه جرقه‌زدن در موتور برای احتراق سوخت و هوا را برعهده دارد. عملکرد نامناسب شمع نیز منجر به احتراق ناقص و خرابی کاتالیزور می‌شود. همچنین ممکن است بخشی از سوخت وارد کاتالیست شده و درون آن بسوزد و آسیب جدی به کاتالیزور بزند.
نشتی مایع خنک‌کننده یا روغن موتور
کاتالیست جایی قرار گرفته است که درصورت نشتی مایع خنک‌کننده یا روغن موتور احتمال گرفتگی آن وجود دارد؛ بنابراین باید به‌محض مشاهده علائم نشتی مایعات خودرو به تعمیرگاه مراجعه کنید.
علائم خرابی کاتالیزور
از مهم‌ترین علائم خرابی کاتالیزور خودرو می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کاهش قدرت موتور و شتاب‌گیری خودرو
- استشمام بوی نامطبوع
- خروج دود تیره از اگزوز
- حرارت غیرعادی اگزوز
- روشن شدن چراغ چک
- مشکل در استارت خوردن
- افزایش مصرف سوخت
کاهش قدرت موتور و شتاب‌گیری خودرو
کاهش قدرت موتور به‌ویژه در سربالایی‌ها خود را نشان می‌دهد. گرفتگی کاتالیست تا حدودی باعث مسدود شدن مسیر خروج آلاینده‌ها می‌شود و بخشی از گازهای آلاینده به درون محفظه احتراق موتور برمی‌گردند؛ بنابراین اکسیژن فضای کمتری برای ورود به محفظه احتراق دارد و کیفیت احتراق کاهش می‌یابد.
در این شرایط، اگر پایتان را روی پدال گاز فشار دهید، خودرو شتاب معمولی را نخواهد داشت. این مشکل همچنین باعث افزایش مصرف سوخت می‌شود.
استشمام بوی نامطبوع در اطراف خودرو
یکی از ذرات موجود در گازهای آلاینده خروجی از اگزوز خودرو گوگرد است. بر اثر خرابی کاتالیزور عملیات تبدیل گوگرد به دی‌اکسید گوگرد که گازی بی‌بو است، به‌درستی انجام نمی‌شود. در این حالت، انتشار گوگرد با استشمام بوی نامطبوعی شبیه تخم‌مرغ گندیده قابل‌تشخیص است.
مشکل در استارت خوردن خودرو
درصورت گرفتگی شدید کاتالیست، احتمال انسداد کامل جریان خروج دود از اگزوز وجود دارد. این مشکل باعث ایجاد اختلال در فرایند احتراق می‌شود که خودش را ابتدا به‌صورت استارت‌خوردن با تأخیر سپس روشن نشدن خودرو با استارت‌زدن نشان می‌دهد.
خروج دود تیره از اگزوز
مهم‌ترین نشانه خرابی کاتالیست خروج دود غلیظ تیره از اگزوز خودرو است؛ چون کاتالیزور خراب نمی‌تواند آلاینده‌ها را خنثی کند. در نتیجه حجم زیادی از گازهای آلاینده به‌صورت دود غلیظ تیره از اگزوز خارج می‌شوند.
حرارت غیرعادی اگزوز
درنتیجه احتراق ناقص بخشی از سوخت در مسیر انتقال به اگزوز می‌سوزد و منجر به تولید حرارت بیش از حدی می‌شود. تشخیص حرارت غیرعادی اگزوز برای افرادی که در مکانیک خودرو تجربه کافی دارند، آسان است.
راهکار تشخیص مشکل باتوجه‌به علائم خرابی کاتالیزور
با مشاهده علائم خرابی کاتالیزور خودرو باید به تعمیرگاه مراجعه کنید. ۳ آزمایش اصلی برای تشخیص خرابی کاتالیزور به شرح زیر است:
تست خلأ
طی مراحل این تست:
- وقتی خودرو خاموش است، گیج خلأ را به خط خلأ در مسیر خروج دود از اگزوز متصل کنید.
- خودرو را روشن کنید و اجازه دهید موتور در حالت درجا گرم شود.
- تا زمانی که گیج روی فشار ۱۸ تا ۲۲ بار جیوه قرار بگیرد، صبر کنید.
- پس‌ازآن شروع به گازدادن کنید تا دور موتور به ۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰ دور در دقیقه برسد.
- اگر در این حالت فشار گیج خلأ به‌سرعت کاهش یافت، کاتالیست سالم است.
تست دما
این تست طی مراحل زیر انجام می‌شود:
- خودرو را روشن کنید و چند دقیقه صبر کنید تا موتور به‌خوبی گرم شود.
- با استفاده از دماسنج دمای لوله در مسیر خروج اگزوز قبل از کاتالیست را اندازه‌گیری کنید.
- دمای خروجی اگزوز در دهانه بیرونی را نیز اندازه بگیرید.
- اگر دو عدد به‌دست‌آمده یکسان بود، کاتالیست خراب است.
تست فشار بازگشتی
این تست طی مراحل زیر انجام می‌شود:
- سنسور اکسیژن را جدا کرده و به‌جای آن فشارسنج را نصب کنید.
- خودرو را روشن کنید و صبر کنید تا موتور بعد از چند دقیقه گرم شود.
- اگر فشارسنج بین ۰ تا ۳ پوند بر اینچ مربع را نشان داد، کاتالیست سالم است.
- اگر فشارسنج عدد ۸ پوند بر اینچ مربع به بالا را نشان دهد، کاتالیست خراب است.
هزینه تعمیر یا تعویض کاتالیزور خودرو چقدر است؟
طول عمر کاتالیست خودرو حدود ۱۰۰ هزار کیلومتر یا ۱۰ سال است. درصورت گرفتگی محدود کاتالیزور امکان تمیزکردن آن وجود دارد اما درصورت گرفتگی شدید یا آسیب‌دیدن این قطعه، فقط باید آن را تعویض کرد. قیمت کاتالیزور انواع خودروها حدود ۳ تا ۶ میلیون تومان است. تعمیرکار نیز برای تعویض هر کاتالیست حدود ۶۰۰ تا ۸۰۰ هزار تومان دستمزد دریافت می‌کند.
جمع‌بندی
کاتالیست صرفاً با هدف حفاظت از محیط زیست طراحی نشده و نقش مهمی در عملکرد خودرو دارد. گاهی بی‌توجهی به تعویض کاتالیست خراب خسارت‌های چندین میلیونی برای تعمیر موتور را در پی دارد؛ بنابراین باید به‌محض مشاهده علائم خرابی کاتالیست به تعمیرگاه مراجعه کرد.
درصورتی‌که احساس می‌کنید تنفس خودرو شما دچار مشکل شده اما ایرادی در اگزوز و منیفولد خروجی وجود ندارد، بایستی کاتالیزور خودرو را بررسی کنید.
سؤالات متداول
بله، کاتالیست خودرو نیز عمر محدودی دارد و پس از مدتی باید آن را تعویض کرد. مبدل‌های کاتالیست خودروهای امروزی پس از طی ۸۰ هزار کیلومتر، قابلیت خود را از دست می‌دهند و باید آن‌ها را تعویض کرد.
قیمت کاتالیزور خودرو به عوامل مختلفی همچون نوع خودرو و استاندارد عدم‌آلایندگی آن بستگی دارد. بااین‌حال برای بیشتر خودروهای ایرانی، قیمت کاتالیست بیش از ۲.۵ میلیون تومان است.
بله، تمامی خودروهای داخلی که از سال ۱۳۸۲ تاکنون تولید شده‌اند، مجهز به کاتالیست هستند.